PERSBERICHT

Kleuren horen

Dit zijn enkele bevindingen uit het boek Tussen zinnen: Synesthesie of hoe de zintuigen samenwerken. Auteur Crétien van Campen interviewde synestheten, voerde uitgebreide testen met ze uit en bestudeerde inzichten omtrent synesthesie in verschillende artistieke en wetenschappelijke disciplines.

 

1 op de 20 mensen heeft synesthesie

Drie onafhankelijke wetenschappelijke studies komen op dezelfde frequentie van synesthesie in de bevolking uit. Een op de honderd personen ervaart letters in kleur. 5% heeft een of meer vormen van synesthesie. In het algemeen komt synesthesie vaker voor onder creatieve personen. In een studie onder kunststudenten vonden we dan ook meer synestheten: 6% van de kunststudenten had kleurlettersynesthesie en 13% ervoer weekdagen in kleur.

 

Synesthesie is een samenwerking van de zintuigen in de hersenen

Synesthesie, een neurologisch verschijnsel tussen de zinnen waarbij een prikkel in het ene zinnelijke domein tegelijkertijd een gewaarwording in een ander zinnelijk domein oproept. Letterlijk betekent synesthesie samen (syn) waarnemen (esthesie). Zo worden bijvoorbeeld kleuren opgeroepen door geluiden, smaken, geuren, aanrakingen, pijn, temperatuur, maar ook door symbolen als letters, cijfers en tijdseenheden.

 

Synesthesie met hersenscans aangetoond

Lang werden synestheten niet geloofd. Synesthesie werd afgedaan als een verzinsel. Hersenscans van synestheten hebben in de jaren 1990 de twijfel weggenomen. Het vergelijken van de hersenactiviteit van synestheten met die van niet-synestheten onder dezelfde omstandigheden leverde de benodigde bewijzen. Op hersenscans van synestheten, die klanken in kleur ervaren, is activiteit in de visuele en auditieve hersendelen te zien wanneer zij geluiden horen. Bij niet-synestheten wordt in gelijke omstandigheden alleen in de gehoordelen van de hersenen activiteit geconstateerd.

 

Synesthesie vaker als gave dan als handicap ervaren

Hoewel synestheten afwijken van het gemiddelde, ervaren ze niet dat ze aan een hersenstoornis lijden. Synestheten vertellen vaak het tegendeel: hoe handig hun vermogen is om letters en cijfers in kleur te zien bij het onthouden van namen en telefoonnummers. Of ze vernemen enigszins meewarig hoe niet-synestheten bij het luisteren naar muziek die prachtige kleuren en vormen moeten missen. Synesthesie biedt hen voordelen in het dagelijks leven.

 

Alle pasgeborenen hebben synesthesie, weinigen behouden het tot de volwassenheid

Iedereen wordt als synestheet geboren en de meeste mensen verliezen dit perceptuele vermogen gedurende het eerste levensjaar. In het brein van een pasgeborene is er een overmaat aan zenuwverbindingen. Naarmate de zintuigen zich gaan specialiseren worden ongebruikte zenuwverbindingen als het ware weggesnoeid. Dat heeft tot gevolg dat verbindingen tussen de zintuiglijke domeinen worden afgekapt en verbindingen binnen een zintuiglijk domein zich verder ontwikkelen. De laatste groeien met andere woorden ten koste van de verbindingen tussen de zintuigen.  Ook bij niet-synestheten verdwijnen deze zenuwverbindingen nooit helemaal. Op latere leeftijd kunnen interzintuiglijke verbindingen nog geactiveerd worden door bijvoorbeeld het gebruik van LSD. Maar ook in ons taalgebruik zien we nog interzintuiglijke verbanden terug: een donkere toon, een scherpe geur, een ronde smaak enzovoort.

 

Synesthesie is geen hallucinatie

Het gebruik van drogerende middelen leidt tot toestanden waar ook synesthetische ervaringen deel van uit kunnen maken. Er zijn echter ook duidelijke verschillen. Hallucinaties zijn van tijdelijke aard en telkens weer anders. Synesthesie is permanent en altijd hetzelfde. Synestheten leven niet in waanbeelden; ze functioneren daarentegen hetzelfde als andere ‘normale’ mensen en hebben er in het dagelijks leven weinig last van en veel vaker voordeel.

 

Inspiratiebron voor kunstenaars

Synesthesie is al eeuwenlang een inspiratiebron voor beeldend kunstenaars (bijv. Kandinsky en Mondriaan), componisten (bijv. Skrjabin, Messiaen, Ligeti) en dichters en schrijvers (Nabokov, Baudelaire, Andreus). De kunstenaars Kandinsky en Mondriaan experimenteerden in hun schilderkunst met beeld-muziek correspondenties. De musicus Skrjabin componeerde symfonische gedichten in klank en kleur. De componist Messiaen verbeeldde de kleurenpracht van de Grand Canyons in muziek. De componist Ligeti gebruikte zijn synesthetische ervaringen bij het componeren. De schrijver dichtte zijn karakters synesthetische gaven toe die hij van zichzelf kende. Het gedicht Correspondenties van de Franse dichter Baudelaire werd een synesthetisch programma voor de symbolistische beweging. De dichter Hans Andreus gebruikte volgens een statistische literatuuranalyse de meeste synesthetische metaforen en noemde zijn eerste dichtbundel niet toevallig Muziek voor kijkdieren.